De onafhankelijkheid van Indonesië, in 2020 75 jaar geleden, is in Nederland lang vanuit Nederlands perspectief, vanuit Nederlandse bronnen en verhalen, met Nederlandse belangen en emoties, bekeken. Dat is begrijpelijk, maar levert een beperkt, versmald zicht op de geschiedenis op. Tekeningen en aquarellen gemaakt door Indonesiërs voorzien Nederland van ‘tegenbeelden’ op de dominante Nederlandse beelden van deze strijd.
Auteur: Caroline Drieënhuizen
Universitair docent, gespecialiseerd in de geschiedenis van (koloniaal) Indonesië, materiële cultuur, erfgoed- en museumstudies.
Hoe een Javaanse dolk de worsteling van Nederland met zijn koloniaal verleden illustreert
Begin maart 2020 verschenen jubelende persberichten. De dolk, kris, van een beroemde Javaanse verzetsheld was in Leiden gevonden en teruggeven aan Indonesië. Hoewel de koppen en inhoud van de artikelen neutraal en weinig politiek leken te zijn, waren ze dat niet. De artikelen over de Javaanse kris, zijn decennialange ‘verdwijning’ en recente teruggave zijn illustratief voor de algehele moeizame, door politiek en nostalgie gedomineerde omgang van Nederland met zijn koloniaal verleden.
‘Dossier Indië’: een tot discussie uitnodigende tentoonstelling
De fototentoonstelling ‘Dossier Indië’ van het Wereldmuseum Rotterdam, samengesteld door medeconservator Thom Hoffman, heeft interessante uitgangspunten. Helaas bevestigt de tentoonstelling nog in te veel opzichten reeds lang bekende beelden van de voormalige kolonie en laat het zo kansen liggen om echt ‘anders’ naar koloniale fotografie te kijken en daarmee een ander beeld van de koloniale geschiedenis van Indonesië te creëren.
Jongensboekverhalen in Naturalis? Die tijd is voorbij
Natuurhistorische musea bleven te lang buiten de discussies over de rol van het koloniale verleden, betoogden collega Fenneke Sysling en ik in de Volkskrant van 12 augustus 2019.
Sawahlunto: de hel op aarde als Werelderfgoed
Begin juli 2019 werd bekend dat Sawahlunto in Sumatra, een voormalig mijnstadje in koloniaal Indonesië, op de Werelderfgoedlijst is geplaatst. In de verantwoording van deze keuze door ICOMOS en in Nederlandse media wordt de nadruk gelegd op het knappe Nederlands ingenieurswerk. Dat de plaats bekend stond als de ‘hel’ en de mijn dreef op dwangarbeiders en contractarbeiders die onder de meest erbarmelijke en gruwelijke omstandigheden moesten werken lijkt van ondergeschikt belang.
De ‘andere’ stem? Recensie ‘Depok: de droom van Cornelis Chastelein’, Westfries Museum Hoorn – nog tot en met 6 oktober 2019
Afgelopen zaterdag opende de tentoonstelling ‘Depok: de droom van Cornelis Chastelein’ in het Westfries Museum in Hoorn. Deze tentoonstelling is onderdeel van het nieuwe beleid van het museum om de geschiedenis vanuit meer perspectieven te belichten en meerstemmigheid als leidraad te nemen. In deze tentoonstelling is wel degelijk een ander dan enkel een Europese stem te horen, maar die stem klinkt nog wel heel zacht en voorzichtig. Om het museum te dekoloniseren is meer nodig.
Fotoalbums en gastenboeken: Indonesisch erfgoed in het Nederlands Nationaal Archief
In de periode 1945-1949 zijn door Nederlandse militairen talloze documenten, ook zeer persoonlijke als fotoalbums en gastenboeken, in Indonesië in beslag genomen. Deze documenten bevinden zich nog steeds in het Nederlandse Nationaal Archief in Den Haag. Nu het debat over de restitutie van voorwerpen, verworven in voormalige koloniën, en de dekolonisatie van instellingen steeds intensiever en ook breder, zoals binnen archiefinstellingen, gevoerd wordt, zou het goed zijn de discussie uit te breiden naar de verschillende documenten die zich nog steeds in Nederland bevinden. Wiens erfgoed vertegenwoordigen deze voorwerpen, wiens herinneringen, en zijn deze documenten niet beter elders op hun plaats?
De Parelkoning van Banda en koloniaal verschil
Het leven van de rijkste man op Banda rond 1900, Said Tjong Baädilla (1859-1933) laat zien hoe gekoloniseerden door hun culturele hybriditeit en maatschappelijke positie op weerstand en discriminatie konden stuiten in een door westerse koloniale machtsverhoudingen gedomineerde wereld. Een wereld waarin het verschil tussen kolonisator en gekoloniseerde duidelijk kenbaar moest worden gemaakt en waarin zij die onbedoeld de grenzen op zochten van dat verschil niet getolereerd werden.
De biografie van een ambtsketen: de keten van de sultan van Ternate
Niet alleen mensen, maar ook objecten hebben een biografie. In dit artikel staat centraal de levensloop van een ambtsketen van de sultan van Ternate, afkomstig uit de collectie van het Rijksmuseum en sinds 2013 ‘op zaal’ te bewonderen. De verschillende betekenissen die tijdens het ‘leven’ van de keten door verschillende groepen mensen aan het voorwerp zijn toegeschreven, bieden een venster op de koloniale en postkoloniale geschiedenis en de manier waarop daar mee omgegaan werd en wordt. Uiteindelijk blijkt dat in Nederland na de Tweede Wereldoorlog de keten vooral begrepen werd vanuit een Nederlands-nationaal perspectief op de geschiedenis. De (post)koloniale geschiedenis is sindsdien naar de achtergrond verdwenen en bijna altijd benaderd vanuit een Westers perspectief.
Maand van de Geschiedenis 2018: Opstand en koloniaal Indonesië
De Maand van de Geschiedenis besteedt ook aandacht aan ‘opstand’ in voormalig Nederlands-Indië. Op het eerste gezicht en onbewust geeft het geheel aan diverse bijdragen aan de Maand de impressie van versnipperde koloniale opstanden, terwijl onlangs juist is aangetoond dat er in het geval van koloniaal Indonesië sprake was van eeuwenlang structurele oorlog. Dit is echter een beeld van het koloniale verleden dat in Nederland maar moeilijk bekijft.
Koloniaal verleden, voortdurende erfenis. Indonesië en Nederland 