In de periode 1945-1949 zijn door Nederlandse militairen talloze documenten, ook zeer persoonlijke als fotoalbums en gastenboeken, in Indonesië in beslag genomen. Deze documenten bevinden zich nog steeds in het Nederlandse Nationaal Archief in Den Haag. Nu het debat over de restitutie van voorwerpen, verworven in voormalige koloniën, en de dekolonisatie van instellingen steeds intensiever en ook breder, zoals binnen archiefinstellingen, gevoerd wordt, zou het goed zijn de discussie uit te breiden naar de verschillende documenten die zich nog steeds in Nederland bevinden. Wiens erfgoed vertegenwoordigen deze voorwerpen, wiens herinneringen, en zijn deze documenten niet beter elders op hun plaats?
Categorie: Identiteit
De Parelkoning van Banda en koloniaal verschil
Het leven van de rijkste man op Banda rond 1900, Said Tjong Baädilla (1859-1933) laat zien hoe gekoloniseerden door hun culturele hybriditeit en maatschappelijke positie op weerstand en discriminatie konden stuiten in een door westerse koloniale machtsverhoudingen gedomineerde wereld. Een wereld waarin het verschil tussen kolonisator en gekoloniseerde duidelijk kenbaar moest worden gemaakt en waarin zij die onbedoeld de grenzen op zochten van dat verschil niet getolereerd werden.
Zwelgen in een mythisch verleden: de VOC en haar mentaliteit
De VOC en VOC-mentaliteit staan nog steeds voor dé Nederlandse identiteit. Dergelijke negentiende-eeuwse mythes zijn historisch incorrect en gebruik daarvan werkt politiserend.
De verschillende gezichten van Indonesië: recensie ‘Ancestors & Rituals’ & ‘Power and other things. Indonesia & Art 1835 – now’
Op de valreep bezocht ik afgelopen week in BOZAR in Brussel twee bijzondere tentoonstellingen die Indonesië en haar geschiedenis en cultuur tot onderwerp hebben. Beide komen voort uit het Europalia Arts Festival dat elke twee jaar wordt gehouden en dit jaar Indonesië als gastland heeft. De twee tentoonstellingen roepen bij bezoekers twee diametraal tegenovergestelde beelden van Indonesië op. In de ene tentoonstelling loop je naar buiten met het idee van een land met een fascinerende en rijke, maar statische, overwegend tribale, cultuur en bij de ander overheerst het beeld van een modern land met een complexe geschiedenis die nog steeds actueel is in de kunst en cultuur.
Banda en de Heren van de Thee: het beperkte zicht op complexe geschiedenissen
Een oud-collega vertelde me tijdens de kerstborrel dat hij dit voorjaar voor het eerst naar Indonesië zou gaan. De plekken die tijdens deze reis worden aangedaan, worden veelal vanuit een Nederlands nationaal perspectief belicht waarbij vooral de ondernemingslust van de VOC, tempo doeloe-nostalgie en de afschuwelijke Nederlandse ervaringen uit de Tweede Wereldoorlog centraal staan. In Indonesië, zoals op de Banda-archipel, roepen dezelfde plekken andere herinneringen op en hebben zij een geheel andere betekenis. Oog voor de andere betekenissen van dergelijke plekken van herinneringen en dus een groter perspectief op de geschiedenis zou kunnen leiden tot een groter begrip van de gehele, complexe, geschiedenis.
Van het ‘Toekoe Oemar spel’ tot het ‘Nieuw Amsterdam’ spel: de betekenis van ‘koloniale’ spellen
Spelletjes met de koloniën als onderwerp waren en zijn nooit onschuldig. Niet alleen reflecteren ze een bepaalde manier van denken, maar ze structureren en vormen, door middel van informeel leren, de wijze waarop de wereld nu en toen, aan het einde van de negentiende eeuw, geïnterpreteerd, geordend en ‘gekend’ werd. Ik illustreer dit aan de hand van het Toekoe Oemar spel, een spel over de Acehese vrijheidsstrijder aan het eind van de negentiende eeuw.
‘Hetgeen mij wedervoer, ’t geen ik dacht, ondervond en bij mij zelf gewaar werd’: dagboeken en de kolonie Nederlands-Indië rond 1860
Dagboeken, zowel hun inhoud als hun vorm, zijn zeker geen eenduidige historische bronnen en verschaffers van objectieve feiten, maar kunnen inzicht geven in de ervaringen van specifieke groepen mensen en de emoties waarmee ze worstelden. Het zijn fascinerende, persoonlijke, informatieve vensters op een specifieke tijd, plaats en sociale klasse, in dit geval de top van de Europese elite van de Nederlandse kolonie in Azië. Ik illustreer dit aan de hand van het dagboek van Cornelis Pieter Jacobus Elout (1795-1843).
Recensie tentoonstelling Rethinking HOME, Nieuw Dakota, Amsterdam
Dit keer geen tentoonstelling over Nederland en Indonesië waarin Raden Salehs en Doyers aan de wand hangen, maar één waarin werk van moderne Indonesische en Nederlandse kunstenaars centraal staat en die het debat over de relatie Nederland-Indonesië naar een ander, hoger, plan kan tillen. In Rethinking HOME onderzoeken Nederlandse en Indonesische kunstenaars als Tiong An, Ade Darmawan en Kevin van Braak wat ‘thuis’ eigenlijk betekent en dat levert zeer indringende kunstwerken op die veelal reflecteren op de verweven geschiedenis Indonesië-Nederland. Het is dit dialectische proces dat ten grondslag lag aan de kunstwerken en hun zeggingskracht die deze tentoonstelling bijzonder maakt.
Origineel water uit de Jordaan en kamelenkeutels: over de politisering van erfgoed
Een potje met origineel water uit de Jordaan laat zien hoe religieuze souvenirs hun betekenis krijgen door hun band met de historische plek van herkomst. De beleving van authenticiteit is daarbij van groot belang. Authenticiteit blijkt echter soms niet meer dan slechts een constructie te zijn, bepaald door sociale en culturele processen en veelal beïnvloed door machtsrelaties. Erfgoed is eigenlijk altijd politiek en dat wordt hier geïllustreerd met de discussie over de authenticiteit van de verschillende plaatsen aan de Jordaan die claimen dé doopplaats van Jezus te zijn.
Echt woestijnzand. Over reizen en souvenirs
Een blikje met de tekst ‘Echte woestijnzand’ leidde me naar de tweelingzussen Woltera en Maria Steinmetz (1893-?) die in 1930 van Nederlands-Indië naar Nederland vertrokken en onderweg souvenirs verzamelden. Deze souvenirs en de manier waarop ze er mee omgingen, waren van invloed op hun identiteit en communiceerden die naar anderen toe. Eenmaal aan het museum geschonken verloren deze betekenisvolle objecten echter hun persoonlijke herinneringsfunctie en werden het souvenirs zoals er zoveel zijn.
Koloniaal verleden, voortdurende erfenis. Indonesië en Nederland 