De tentoonstelling ‘Revolusi!’ in het Rijksmuseum is een bijzondere en belangrijke tentoonstelling over de oorlog in Indonesië tussen 1945-1950. Het hanteert een veelvormig perspectief, stelt bijzondere objecten tentoon en is fraai vormgegeven. Het ontbreken van een degelijke historische context maakt het echter voor de gemiddelde bezoeker een tentoonstelling die gereduceerd wordt tot losse, geïsoleerde en verweesde beelden.
Afgelopen zaterdag opende de tentoonstelling ‘Depok: de droom van Cornelis Chastelein’ in het Westfries Museum in Hoorn. Deze tentoonstelling is onderdeel van het nieuwe beleid van het museum om de geschiedenis vanuit meer perspectieven te belichten en meerstemmigheid als leidraad te nemen. In deze tentoonstelling is wel degelijk een ander dan enkel een Europese stem te horen, maar die stem klinkt nog wel heel zacht en voorzichtig. Om het museum te dekoloniseren is meer nodig.
Op de valreep bezocht ik afgelopen week in BOZAR in Brussel twee bijzondere tentoonstellingen die Indonesië en haar geschiedenis en cultuur tot onderwerp hebben. Beide komen voort uit het Europalia Arts Festival dat elke twee jaar wordt gehouden en dit jaar Indonesië als gastland heeft. De twee tentoonstellingen roepen bij bezoekers twee diametraal tegenovergestelde beelden van Indonesië op. In de ene tentoonstelling loop je naar buiten met het idee van een land met een fascinerende en rijke, maar statische, overwegend tribale, cultuur en bij de ander overheerst het beeld van een modern land met een complexe geschiedenis die nog steeds actueel is in de kunst en cultuur.
Van 16 november 2017 tot en met 11 maart 2018 is er in de National Gallery in Singapore een dubbeltentoonstelling over het werk van Raden Saleh en Juan Luna. Er wordt ruimschoots aandacht besteed aan hun kunsthistorische ontwikkeling, maar ook aan hun rol in de onafhankelijkheidsbeweging van beide koloniën (Nederlands-Indië en Filipijnen). Op deze manier wordt Raden Saleh in Europa, en dan met name in Nederland, nauwelijks benaderd.
Het Spoorwegmuseum in Utrecht, waar vooral ‘beleving’ en ‘ervaring’ hoog in het vaandel staan, creëert ook inhoudelijke tentoonstellingen, zoals ‘Sporen van Smaragd’, over 150 jaar in de voormalige kolonie Nederlands-Indië. Deze tentoonstelling (nog t/m 10 november 2017) is weliswaar slim ingericht en lijkt een kritische blik te ambiëren, maar wil teveel vertellen en blijft toch hangen in een te koloniaal en Neerlandocentrisch perspectief.
Eind april bezocht ik de tentoonstelling ‘De wereld van de VOC’ in het Nationaal Archief (Den Haag). De tentoonstelling is nog te zien t/m 7 januari 2018. ‘De wereld van de VOC’ is wat mij betreft niet de wereld van de VOC; het is de Nederlandse negentiende-eeuwse interpretatie van de wereld van de VOC en daarmee, ondanks alle goedbedoelde pogingen, een heel traditionele tentoonstelling vanuit wit, Europees perspectief die bekoort in schoonheid en zeker jongere bezoekers zal fascineren door de multimediale ervaring, maar die niet tegemoet komt aan de hedendaagse gehoorde vraag naar meerstemmigheid en een kritische blik op het koloniale verleden.
Dit keer geen tentoonstelling over Nederland en Indonesië waarin Raden Salehs en Doyers aan de wand hangen, maar één waarin werk van moderne Indonesische en Nederlandse kunstenaars centraal staat en die het debat over de relatie Nederland-Indonesië naar een ander, hoger, plan kan tillen. In Rethinking HOME onderzoeken Nederlandse en Indonesische kunstenaars als Tiong An, Ade Darmawan en Kevin van Braak wat ‘thuis’ eigenlijk betekent en dat levert zeer indringende kunstwerken op die veelal reflecteren op de verweven geschiedenis Indonesië-Nederland. Het is dit dialectische proces dat ten grondslag lag aan de kunstwerken en hun zeggingskracht die deze tentoonstelling bijzonder maakt.
Koloniaal verleden, voortdurende erfenis. Indonesië en Nederland 